Dla kogo jest dieta FODMAP? Poznaj zasady oraz zastosowanie

• Dla kogo jest dieta FOODMAP?
• Na czym polegają poszczególne etapy diety?
• Dieta FODMAP mi nie pomogła, czemu?
• Aplikacja na Smartfona od Uniwersytetu Monash
• Podsumowanie

Coraz więcej osób ma problemy jelitowe, poprawiła się jakość diagnostyki zespołu jelita drażliwego/nadwrażliwego. Jednym z rozwiązań na te problemy jest właśnie dieta Food map.

Dieta FODMAP – określenie to pierwszy raz użyte zostało przez australijskich naukowców Monash University. Odkryli oni, iż niektóre specyficzne węglowodany wywołują objawy zespołu jelita wrażliwego (ZJD lub IBS od ang. irritable bowel syndrome).

Nazwa to skrót od pierwszych liter poszczególnych grup węglowodanów Oligosaharydy, Disacharydy, Monosacharydy i Poliole oraz nazwy Fermentujące. Określenia te są kluczowe, gdyż dieta ta zakłada ograniczenie lub całkowite wykluczenie węglowodanów łatwo fermentujących, słabo wchłanianych o dużym ciśnieniu osmotycznym, do których zalicza się fruktozę, laktozę (tzw. cukier mleczny), fruktany, galaktozę oraz alkohole polihydroksylowe (w tym słodziki takie jak sorbitol, mannitol, maltitol, ksylitol).  Węglowodany te przechodzą przez jamę ustną, przełyk i żołądek do jelita cienkiego w postaci niezmienionej. Wykazują silne właściwości osmotyczne i prowadzą do nagromadzenia się płynów w świetle jelita cienkiego. Powoduje to przyspieszenie motoryki jelit, a objawem tego są częste biegunki u chorych. Z jelita cienkiego przechodzą do jelita grubego, gdzie ulegają fermentacji bakteryjnej, w której wyniku powstają duże ilości dwutlenku węgla (CO₂), metanu (CH₄), a nawet siarkowodoru (H₂S). U chorych obserwuje się to w postaci nadmiernie wzdętego brzucha czasami przypominającego brzuch kobiety ciężarnej. Często towarzyszy temu ból, uczucie dyskomfortu, nadmierna produkcja gazów, nudności, wspomniane wcześniej biegunki, czy zaparcia.

Dieta składa się z 3 faz:

I- faza eliminacji- 2-8 tygodni

II – faza reintrodukuj – ponownego wprowadzania produktów z wysoka zawitością FODMAP w celu ustalenia poziomu tolerancji poszczególnych produktów

III- faza indywidualne dostosowanie diety

Dieta ta musi być stosowana pod ścisłą kontrolą, gdyż osoby ją stosujące narażone są na niższe spożycie błonnika, wapnia, żelaza i cynku.

Dla kogo jest dieta FOODMAP?

Dieta zaliczana jest do skutecznej metody leczenia choroby- zespołu jelita wrażliwego. Wskazuje się że diet FODMAP pomaga nawet 86% chorym. Jednakże warto zaznaczyć, że dieta ta nie leczy IBS, a jedynie łagodźi jego objawy. Bywa także stosowana w przypadku zespołu bakteryjnego przerostu jelita cienkiego (SIBO) oraz regularnie występujących wzdęciach, nadmiernych gazach, biegunkach czy zaparciach.

Na czym polegają poszczególne etapy diety?

I- faza eliminacji

Etap ten trwa od 2-8 tygodni, aż do ustania wszystkich niekorzystnych objawów zespołu jelita nadwrażliwego i  poprawy stanu zdrowia. Zakłada wykluczenie wszystkich produktów z dużą zawartością FODMAP i jedzenie produktów z tzw. dozwolonych. Dieta jednak mimo wielu ograniczeń powinna być urozmaicona by nie doprowadzić do niedoborów składników odżywczych. Uwaga jednak na produkty oznaczone jako z niską zawartością laktozy lub też chleby bezglutenowe z tzw. pszenicą pozbawioną glutenu. Dieta bezglutenowa często przynosi efekty pacjentom z IBS, jednak problemem nie jest gluten, a zawarte w zbożach fruktany. Stąd też dieta bezglutenowa nie jest wystarczająca dla chorych.

W przypadku tego etapu konieczne jest całkowite wykluczenie produktów nie jedynie konkretnych cukrów, ze względu na to iż większość produktów to mieszanina różnych cukrów szybko fermentujących.

Etap ten przynosi wielu chorym ulgę po wielu dniach udręki, stąd też wielu chorych nie chce przechodzić do kolejnego etapu i narażać się na niekorzystne objawy. Jednak nie można przedłużać tego etapu ze względu na zaburzanie naturalnej flory bakteryjnej „dobrych bakterii”, ponadto ten etap przy dłuższym stosowaniu może prowadzić do niedoborów. Dieta na tym etapie jest, także niezwykle nużąca i trudna do utrzymania. Faza druga bywa frustrująca, jednak konieczne jest jej przeprowadzenie.

SEREK TOFU NATURALNY BIO 300 g – SOLIDA FOOD Kup

ORZECHY MACADAMIA BIO 200 g – BIO PLANET Kup

SYROP KLONOWY A BIO 250 ml – BIO PLANET Kup

KASZKA KUKURYDZIANA BIO 500 g – BIO PLANET Kup

Tabela produktów low FODMAP:

II – faza reintrodukuj

Faza ta jest niezwykle zindywidualizowana i zależy od trybu życia, rodzaju objawów IBS, preferencji w odniesieniu do produktów i sposobu żywienia, a przede wszystkim rekcji organizmu na poszczególne grupy produktów FODMAP. Na tym etapie objawy mogą powrócić.

Chory nadal przestrzega zasad fazy pierwszej, ale dodatkowo wprowadza kolejne produkty lub grupy produktów z listy „zakazanych” w pierwszej fazie. Na początek wprowadza się produkty, które zawierają tylko jeden rodzaj cukru np. mód, syrop z agawy- fruktoza, zwykłe mleko krowie i kolejno przetwory mleczne- laktoza, bataty- mannitol, jagody- sorbitol. Tolerancję na dany cukier testuje się przez kilka dni potem dopiero odstawia się dany węglowodan i testuje drugi. Na koniec wprowadza się produkty z mieszaniną różnych cukrów. Robi się to po to by dowiedzieć się, które produkty faktycznie szkodzą i poszerzyć listę produktów, które można jeść.  Chory wprowadzając dany produkt musi to robić pomału i stopniowo, aż do momentu zaakceptowania produktów spoza listy dozwolonych, lub też nie i wykluczenia go całkowicie.  Po przetestowaniu jednej, jednego lub grupy produktów konieczne jest odstawienie ich całkowite, następnie przetestowanie kolejnej grupy i tak, aż do momentu zakończenia fazy II – reintrodukcji. Na tym etapie nie wolno wprowadzać już tolerowanych produktów, gdyż można przekroczyć „osobisty próg tolerancji” i wywołać objawy, a co za tym idzie, źle zinterpretować to co się dzieje.

Pomocne na tym etapie jest prowadzenie dziennika, w którym zapisuje się wszelkie zaobserwowane reakcje organizmu.

Tolerancja na poszczególne produkty w danej grupie jest różna, a co za tym idzie jeśli nie tolerujemy np. jogurtów, ale po np. twarogu czujemy się dobrze to nie należy wykluczać całej grupy, a jedynie w tym przypadku jogurt w kolejnej fazie.

III- faza indywidualne dostosowanie diety

Ostatnia faza to najprzyjemniejszy z etapów, gdyż polega na wprowadzeniu do podstawowej diety low FODMAP- etap I, produktów, które według obserwacji z fazy II nie szkodzą choremu. Jednakże ważne jest pamiętanie, iż mimo, że dany produkt samodzielnie nie szkodził to kilka produktów tego typu w jednym posiłku może wywołać objawy. Dlatego warto zawsze pamiętać o umiarze w stosowaniu produktów zwłaszcza z dużą zawartością FODMAP.

Dieta FODMAP mi nie pomogła, czemu?

Dieta FODMAP jest wymagającą dietą i wymaga dużego zaangażowania chorych w jej prowadzeniu zwłaszcza w fazie introdukcji. Chory musi uważne obserwować reakcje swojego organizmu. Stąd, też często zdążają się błędy. Wśród nich wymienić można nieodpowiednie proporcje produktów z niską zawartością FODMAP- niektóre takie produkty w większych ilościach mogą wywoływać niepożądane objawy. To samo dotyczy łączenia dużych ilości kilku produktów z niską zawartością low FODMAP w jednym posiłku; nie zwracanie uwagi na obecność FODMAP w produktach przetworowych; nieodpowiedną ilość błonnika w diecie- duże ilości mogą podrażniać jelita; stresujące życie i złe nieprawidłowe nastawienie psychiczne. Ponad to jelita mogą podrażniać inne produkty, których nie znajdziemy na liście zalecanych i niewskazanych produktów diety FODMAP np. kawa, smażone i tłuste jedzenie, alkohol, napoje gazowane, ostre przyprawy, wysoko przetworzone produkty spożywcze, zwłaszcza te zawierające duże ilości tłuszczy trans. Kolejnym powodem nieskuteczności diety może być źle postawiona diagnoza- to może nie być IBS lub SIBO. Choroby, które dają podobne objawy to celiakia, nietolerancje pokarmowe, zakażenie Helicobacter pylori, nieswoiste zapalenia jelit, choroba Leśniewskiego-Crohna, nowotwory jelita grubego, czy endometrioza. Jednakże może być, też tak, iż chory znajduje się w tym niewielkim procencie chorych, którym dieta ta nie przynosi poprawy.

Aplikacja na Smartfona od Uniwersytetu Monash

W celu ułatwienia korzystania z diety osobą chorym naukowcy z Kliniki Gastroenterologii Uniwersytetu Monash stworzyli aplikacje FODMAP App [6]. Pokazuje ona, które produkty są odpowiednie, a które niewskazane dla chorych. Zawiera, także przepisy na posiłki low FODMAP- z niską zawartością łatwo fermentujących węglowodorów. Jest ona na bieżąco aktualizowana. A cały dochód przeznaczony jest na prowadzenie dalszych badań nad rozwojem diety FODMAP w kierunku IBS.  Aplikacja ta jest rozwinięciem przedstawionej powyżej tabeli.

Podsumowanie

Dieta FODMAP to sposób odżywiania pomagający głównie osobą z IBS. Polega na wykluczeniu węglowodanów łatwo fermentujących, słabo wchłanianych o dużym ciśnieniu osmotycznym, do których zalicza się fruktozę, laktozę, fruktany, galaktozę oraz alkohole polihydroksylowe (m.in. sorbitol, mannitol, maltitol, ksylitol). Dieta składa się z trzech etapów: eliminacji, reintrodukuj oraz zidealizowanego dostosowania diety. Ze względu na dość duże skomplikowanie powinna być prowadzona pod kontrolą dietetyka lub lekarza. W dostosowaniu się do zasad diety pomóc może specjalnie przygotowana przez twórców tej diety aplikacja – FODMAP App.

Bibiografia:

1. https://ncez.pzh.gov.pl/choroba-a-dieta/dieta-fodmap-zasady-i-zastosowanie/ 21.11.2021
2. https://www.mp.pl/pacjent/dieta/diety/diety_w_chorobach/111607,dieta-fodmap-dieta-zalecana-w-zespole-jelita-drazliwego  21.11.2021
3. https://www.monashfodmap.com/ 21.11.2021
4. https://www.fodmap.pl/ 21.11.2021
5. https://www.mp.pl/pacjent/dieta/diety/diety_w_chorobach/111607,dieta-fodmap-dieta-zalecana-w-zespole-jelita-drazliwego 21.11.2021
6. https://www.monashfodmap.com/ibs-central/i-have-ibs/get-the-app/ 21.11.2021
7. Żelowski A., Wojtuń S., Gil J., Dyrla P.: Zespół jelita nadwrażliwego – podstawowe zasady rozpoznawania i leczenia, Pediatria i Medycyna Rodzinna 2013, 9 (3): 250-255

CYTRYNY ŚWIEŻE BIO (około 1,00 kg) Kup

Napój migdałowy bez cukru BIO 1l Ecomil Kup

OPAKOWANIE ZBIORCZE (kg) – MARCHEW NIEMYTA ŚWIEŻA BIO (POLSKA) (około 5 kg) Kup

SOK ŻURAWINOWY BIO 700 ml – BEUTELSBACHER Kup