.png){kind=small}
SPIS TREŚCI:
Do jednych z najczęściej występujących, a jednak rzadko zgłaszanych zaburzeń czynnościowych przewodu pokarmowego są zaparcia. Powodem tych zaburzeń może być wiele rzeczy, dlatego rozwiązania tego problemu, też są różne, ale od początku.
Zaparcia z definicji to objaw polegający na zbyt małej częstości wypróżnień (mniej niż 2 na tydzień) lub występowanie twardych, oddawanych z wysiłkiem stolców, czemu towarzyszy uczucie niepełnego wypróżnienia. Dodatkowym kryterium jest zmiana rytmu wypróżnień przykładowo z 3 dziennie do 1-2 na 3 dni. Do całkowitej obiektywnej oceny, czy występują zaparcia, bądź nie, jest zwrócenie uwagi, czy oddawaniu stolca nie towarzyszy obecność dużych ilości śluzu, bądź krew (w przypadku występowania krwi w kale – przyjmuje on mocno ciemny/czarny kolor). Gdy obecne są te dodatkowe objawy, konieczna jest konsultacja lekarska.
Zaparciom mogą towarzyszyć wzdęcia, dyskomfort oraz ból brzucha.
Prawidłowy czas pasażu jelitowego wynosi około 24-48 h, u osób cierpiących na przewlekłe zaparcia czas ten wydłużyć się może nawet do 120 h.
Podział zaparć ze względu na przyczynę:
- zaparcia idiopatyczne/ pierwotne – niespowodowane chorobą, ponad 90% występujących zaparć:
- czynnościowe – spowodowane zaburzeniem motoryki przewodu pokarmowego spowodowane przede wszystkim nieprawidłową dietą, siedzącym trybem życia oraz brakiem aktywności fizycznej
- ze zwolnionym pasażem/ zaparcia atoniczne – zbyt wolne przemieszczanie się pokarmu przez przewód pokarmowy, stolce są twarde i w postaci suchych wałków
- defekacja dyssynergiczna/ zaparcia spastyczne – nadmierny lub wręcz odwrotnie brak skurczu mięśni przyczyniających się do defekacji, prowadzący czasami do stanów zapalnych. Oddawany kał jest w kształcie małych grudek lub cienkiego ołówka.
- zaparcia spowodowane chorobą jelita grubego, a dokładnie m.in. zespół jelita wrażliwego (postać zaparciowa), uchyłkowatość, rak i inne nowotwory, przepuklina, skręt, spowodowane zwężeniem odbytu w wyniku zapalenia (choroba Leśniewskiego-Crochna, zapalenie niedokrwienne, gruźlica),
- zaparcia spowodowane chorobami odbytu i odbytnicy: zwężenie odbytu, guzki krwawienne, rak, uchyłki odbytnicy i inne.
- zaparcia spowodowane przyjmowaniem leków: leki znieczulające i przeciwbólowe, przeciw cholinergiczne, przeciwdepresyjne, przeciwdrgawkowe, przeciwparkinsonowskie, zawierające wapń lub glin, preparaty żelaza, opioidy, przeciw nadciśnieniowe (m.in. diuretyki, β-blokery).
- zaparcia spowodowane chorobami psychicznymi: depresja, jadłowstręt psychiczny,
- i inne.
Leczenie dietetyczne
Dieta w zaparciach jest podstawą leczenia bez względu na rodzaj zaparć. Jednak zwalczanie zaparć jedynie dietą możliwe jest w przypadku zaparć idiopatycznych, czyli niespowodowanych chorobą. W innych przypadkach konieczne jest wyleczenie pierwotnej przyczyny- choroby, odstawienie leków (o ile to możliwe), by wykluczyć zaparcia.
Zasady diety przeciw zaparciom – dieta bogato resztkowa:
- Podstawą jest zwiększenie ilości błonnika. Mówiąc o zwiększeniu ilości błonnika w diecie, nie chodzi jedynie o wprowadzenie lub też zamianę produktów pszennych (z białej mąki), na produkty pełnoziarniste, ale również na zwiększenie ilości warzyw i owoców w diecie. Zawierają one niezwykle pozytywnie działający błonnik rozpuszczalny. Błonnik ten działa, także pozytywnie na florę jelitową- jest prebiotykiem („jedzonkiem dla bakterii”). Nie wszystkie warzywa i owoce zawierają równie dużo błonnika.
- Następnym niezwykle ważnym elementem w diecie bogato resztkowej jest zwiększenie ilości spożywanych płynów. Przeciętny stolec składa się w 75% z wody. Zaleganie stolca w jelitach w wyniku zaparć powoduje zmniejszenie tej ilości do ok 60%. Wypijając odpowiednią ilość wody w ciągu dnia zapobiega się wystąpieniu zaparć i wspomaga się pozytywne działanie błonnika.
- Kolejnym wskazaniem jest zmniejszenie ilości tłuszczów oraz węglowodanów w diecie.
- Aby zapobiec zaparciom, należy zadbać o nieprzejadanie się oraz regularne posiłki. Zbyt duże porcje posiłków, a do tego jeszcze jedzone w pośpiechu sprawiają, że organizm „nie nadąża z przetwórstwem i wchłanianiem spożytego pokarmu”.
- W diecie przeciw zaparciom, należy unikać produktów o właściwościach zapierających: dojrzałe banany, kakao, jagody (zwłaszcza czarne), herbata czarna (zwłaszcza mocno parzona), pieczywo pszenne, ryż biały, ugotowana marchew, wino (zwłaszcza czerwone wytrawne) słodkie przekąski oraz produkty typu fast food.
- Niektóre produkty, o których należą między innymi warzywa strączkowe, działają wzdymająco i mogą wywoływać gazy. Efekty te nie są korzystne dla osób z zaparciami, stąd tez warto ich unikać.
W przypadku zaparć spastycznych, czyli spowodowanych nieprawidłowym skurczem mięśni przesuwających masy kałowe powyższe wskazania nie sprawdzą się. W przypadku tego rodzaju zaparć stosuje się zazwyczaj dietę lekkostrawną, by ułatwić przesuwanie się stolca oraz załagodzić powstające stany zapalne.
Dodatkowe wspomagacze w diecie przeciw zaparciom
Oprócz wyżej wymienionych wytycznych, a propo diety bogato resztkowej warto wspomagać się dodatkowymi „trikami”. Nie są one skomplikowane, a mogą pomóc zwłaszcza w przedłużających się zaparciach. Wśród nich wymienić można:
- Wypijanie szklanki wody od razu po wstaniu
- Wypijanie codziennie kompotu z suszonych śliwek lub spożywanie po 2-4 suszone śliwki do każdego z posiłków
- Wypijając codziennie szklankę kefiru, maślanki, zsiadłego mleka lub jogurtu
- Spożywając dodatkową porcję nasion samodzielnie, lub jako dodatek do potraw np. siemienia lnianego, pestek dyni, słonecznika – dostarczą większej ilości błonnika.
- Wprowadzenie do diety produktów kiszonych działających pro biotycznie na układ pokarmowy np. kiszoną kapustę, ogórki kiszone itp.
Co oprócz diety na zaparcia?
Oprócz diety w leczeniu zaparć pomocna jest zmiana stylu życia. Mowa tu przede wszystkim o wdrożeniu aktywności fizycznej. Tak naprawdę na początek wystarczą spacery po co najmniej 30 minut jednostajnym (równomiernym) żwawym tempie.
Dodatkowo w leczeniu zaparć, gdy sama dieta i zmiana stylu życia nie pomaga, pomocne są tzw. treningi defekacyjne. Polegają one na, m.in. na regularnym spokojnym wypróżnianiu lub próbach wypróżniania przez ok. 15-20 minut, bez nasilonego parcia np. rano po śniadaniu.
Innymi metodami pomagającymi zwalczyć zaparcia, są gorące okłady oraz masaż m.in. szczotkowy w obszarze jelita i miejsca zastoju kału.
Jeśli wdrożenie diety, zmiana stylu życia i treningi defekacyjne nie przynoszą efektów lub efekty, są wymierne, konieczny jest kontakt z lekarzem lub dietetykiem. Możliwe, że w takich przypadkach należy skontrolować prawidłowość wdrożonych zmian lub też wprowadzenie leczenia farmakologicznego. Do leków zmniejszających zaparcia, są leki zwiększające mas kałowych, osmotyczne środki przeczyszczające, środki zmiękczające kał (olej parafinowy, olej rycynowy), oraz środki o działaniu drażniącym (glikozydy, antrachinonowe). Nigdy nie należy odstawiać leków stosowanych przewlekle bez kontroli lekarskiej. Leczenie farmakologiczne wdraża się dopiero w momencie, kiedy wszystkie niefarmakologiczne metody nie przynoszą efektów. Dodatkowo należy podkreślić, iż leki te nie leczą przyczyn zaparć, a jedynie pozwalają załagodzić ich objawy.
Połączenie między występowaniem zaparć, a psychiką
Wśród psychicznych uwarunkowań wpływających na występowanie zaparć jest stres i pośpiech lub różnego rodzaju choroby psychiczne. Stąd, też konieczna jest często również praca z psychologiem. Samodzielnie wyznaczyć można godziny jedzenia i spożywać posiłki w spokojnym tempie. Ponadto na co dzień warto dbać o czas na odpoczynek i relaks. Sen, także ma znaczenie, odpowiednia ilość snu to ok. 6-8 godzin.
Bristolska Skala Uformowania Stolca
Dokonując oceny kału, lekarze czasami posługują się Bristolską Skalą Uformowania Stolca. Służy ona podziałowi oddawanego kału na 7 typów, pozwalając ocenić jego prawidłowość od zaparć, przez prawidłowy kał, po biegunki. Skala ta jest niezwykle obrazowa i ogólnie dostępna, stąd też możemy posługiwać się ją, również samodzielnie.
Podsumowanie
Podstawą leczenia zaparć jest dieta głównie o zwiększonej zawartości błonnika oraz zmiana stylu życia. Dodatkowymi metodami są treningi defekacyjne. W krytycznych przypadkach konieczne może być wdrożenie leczenia farmakologicznego. Jednak zawsze warto ustalić przyczynę zaparć, gdyż mogą one wynikać z występującej choroby lub przyjmowanych leków. W takich wypadkach konieczne jest wykluczenie pierwotnej przyczyny, w tym celu należy skontaktować się z lekarzem.
Bibiografia
- Górka Jan: Fizjologia Człowieka; PZWL Wydawnictwo Lekarskie 2010
- Szczeklik A., Gajewski P.: Choroby wewnętrzne; Wydawnictwo Medycyna Praktyczna 2020
- Gawęcki Jan: Żywienie człowieka podstawy nauki o żywieniu; PZWL Wydawnictwo Lekarskie 2010
- Gawęcki Jan: Żywienie człowieka zdrowego i chorego; PZWL Wydawnictwo Lekarskie 2010
- Ciborowska H. Rudnicka A.: Dietetyka Żywienie zdrowego i chorego człowieka; PZWL Wydawnictwo Lekarskie 2017
- Mirosław J.: Praktyczny podręcznik dietetyki; Instytut Żywności i Żywienia; 2010
- Daniuk Jarosław: Przewlekłe zaparcia
— niedoceniany problem kliniczny; Gastroenterologia Kliniczna
2018, 10(1): 1-13 - Jabłońska B. Żóworonkow D. Lesiecka M. Agafonniko V. F., Pinkolsk P. M., Lampe P.: Zaparcia – etiopatogeneza, diagnostyka i leczenie; Postępy Nauk Medycznyc 2011
- https://ncez.pzh.gov.pl/choroba-a-dieta/zaparcia-zalecenia-dietetyczne/ 29.11.2021
- https://www.mp.pl/pacjent/dieta/diety/diety_w_chorobach/180709,dieta-w-zaparciach 29.11.2021
- Hermann J., Kościński T., Drews M., Praktyczne zasady postępowania w zaparciach u dorosłych, Ginekologia Polska, 2012; 83
- Daniluk J.: Przewlekłe zaparcia — niedoceniany problem kliniczny; Varia Medica 2018, 2(4): 286-296
- Bielecki K, Kamiński P: Ciężkie przewlekłe zaparcie z powodu wydłużonego pasażu okrężnicy – doświadczenie własne. Pol Przegl Chir 2000; 72: 237-246
- https://ncez.pzh.gov.pl/choroba-a-dieta/zaparcia/ 09.12.2021
- https://www.su.krakow.pl/repozytorium-plikow/strefa-pacjenta/zalecenia-po-hospitalizacji/32-ds-34-dieta-bogatoresztkowa/file 09.12.2021
- https://ncez.pzh.gov.pl/wp-content/uploads/2021/03/zalecenia-dietetyczne-zaparcia.pdf 09.12.2021
